Każdy zgodzi się ze stwierdzeniem, że zdolność skupiania uwagi ma znaczący wpływ na to, co dziecko wynosi z zajęć. Tym samym staje się ona istotnym elementem w wychowaniu i kształceniu dzieci, który z kolei w dużej mierze decyduje o powodzeniach szkolnych dzieci. Wspomnieć należy także o tym, iż dzieci różnią się pod względem zdolności skupiania uwagi i kierowania nią.

Należy zwrócić uwagę, iż nie tylko uwaga, ale i dziecięca pamięć, która idzie w parze z uwagą, znacznie różni się od pamięci dorosłego. Na przykład dorosły upomina dziecko: Teraz musisz uważać. Dla dziecka jest to komunikat niejasny, ponieważ nie wie ono, że dysponuje czymś takim, jak uwaga, w przeciwieństwie do dorosłego. To samo dzieje się z zapamiętywaniem, którego uwaga staje się ważnym czynnikiem. Oczywiste jest, że dziecko zapamiętuje tylko to, co w danym momencie je zainteresowało, wpłynęło na jego emocje, często przy niewielkim zaangażowaniu świadomości. Zapamiętuje, coś po prostu, bez konkretnego celu. Dzieci często zapamiętują to, co w danym momencie jest dla nich ważne. Taką uwagę nazywamy mimowolną. Natomiast istotą uwagi dowolnej, czyli tej pożądanej jest wydobywanie istotnych informacji w danym momencie. I tu uwaga dziecka jest bardziej celowa, ponieważ potrafi ono skupić się i zapamiętać ważne informacje, szczegóły w sposób bardziej świadomy (czyli to, na co nauczyciel chce zwrócić uwagę podczas zajęć). Ten rodzaj uwagi wymaga od dziecka wysiłku i skoncentrowania się na wybranym przedmiocie, zagadnieniu itp.

Przyjmuje się, że wraz z wiekiem dziecko ma większe możliwości sterowania aktywnością w ramach skupiania uwagi. Im dziecko jest starsze tym zwiększa się zakres i czas skupiania uwagi. Coraz mniej bodźców napływających z otoczenia powoduje jej rozproszenie. Co za tym idzie dziecięca uwaga staje się bardziej zamierzona i świadoma. Wraz z wiekiem dziecko powoli zaczyna zapamiętywać to, na co dorosły chce zwrócić uwagę. Jednak, aby procesy zapamiętywania tego, co ważne stały się bardziej świadome należy w odpowiedni sposób kierować dziecięcą aktywnością. Bardzo trudno jest sprawić, aby to co ważne dla dorosłego w danej chwili stało się także ważne dla dziecka. Dlatego istotne jest zorganizowanie zajęć tak, aby to dziecko było stroną aktywną, a zamierzenia dydaktyczne były ukierunkowane na konkretny cel. Dzieci zapamiętują to, na co zwróciły uwagę i gdy są aktywne poznawczo. Ich uwaga głównie skupia się na bodźcach wzrokowych (obrazki w książkach, kartach pracy itp.) oraz na bodźcach słuchowych (dźwięki, opowiadania, wiersze itp.) dlatego tak ważny staje się proces organizowania przestrzeni, w której dziecko poddane jest procesowi edukacji oraz stymulowanie pamięci wzrokowej i słuchowej.

Kwestią kluczową w kształtowaniu się zdolności skupiania uwagi jest więc także otoczenie. Powinno ono być zorganizowane tak, aby bodźce docierające z zewnątrz nie rozpraszały uwagi i nie odrywały dziecka od wykonywanej czynności (np. zbyt dużo leżących na stoliku przedmiotów, na które dziecko zwraca uwagę, zaczyna się bawić i przerywa wykonywanie zadania; hałas, zmęczenie, nieodpowiedni czas na pracę, np. zbyt późno lub zbyt trudne zadania przekraczające możliwości dziecka).

Obecnie coraz więcej dzieci zmaga się z trudnościami w skupianiu uwagi w sposób świadomy. Jeśli zauważyłeś w domu lub słyszysz od nauczycieli, że Twoje dziecko: łatwo się rozprasza; brak mu cierpliwości; trudno jest mu zabrać się do nauki; często odkłada wykonywanie różnych czynności na później; często nie kończy tego, co zaczęło robić; nie zawsze rozumie polecenia; jego działania są chaotyczne; często myli podobne kształty, litery; czyta inne wyrazy, niż te które są napisane lub nie zachowuje odpowiedniej kolejności; ciężko mu skupić się na wykonywanej czynności, to poniższe ćwiczenia pozwolą Ci wesprzeć dziecko w osiąganiu coraz lepszej i bardziej świadomej koncentracji uwagi. Poprawią także spostrzeganie, zapamiętywanie, koordynację wzrokowo-ruchową i wzrokowo-słuchową. Codzienne i systematyczne ćwiczenia pozwolą pozbyć się trudności ze skupianiem uwagi na istotnych informacjach. Tym samym poprawi się efektywność pracy i nauki Twojego dziecka.

Propozycje ćwiczeń:

Ćwiczeń usprawniających koncentrację uwagi i pamięć jest bardzo dużo w zależności od wieku i potrzeb konkretnego dziecka. Dzięki umiejętnemu pokierowaniu kształtowaniem się u dzieci koncentracji uwagi będzie ono potrafiło skupić się przez dłuższy czas na zadaniu, co pozwoli na szybsze i efektywniejsze przyswajanie wiedzy.

Oto kilka przykładów prostych zabaw, które każdy rodzic może wykonać z dzieckiem w domu:

• Zabawy w sekwencje: powtarzanie dokładnego ciągu wyrazów, np. idziemy na zakupy, wkładamy buty, idziemy na zakupy wkładamy buty i kurtkę itd. dodajemy kolejny wyraz a dziecko powtarza; powtarzanie ciągu cyfr; zapamiętywanie sekwencji ruchów (np. podskok, klaśniecie, przysiad itd. dodajemy po jednym), dźwięków (np. odtwarzanie usłyszanych rytmów, układanie instrumentów zgodnie z usłyszanymi dźwiękami), symboli, obrazków, przedmiotów;
• Nauka krótkich rymowanek, wyliczanek, wierszyków (należy podkreślić, iż każde mądre dziecko uczy się na pamięć ciekawych i mądrych np. wierszyków o zwierzętach, dzięki temu wie znacznie więcej niż inne dzieci; a więc odpowiednia motywacja i nagradzanie np. uśmiechem);
• Zapamiętywanie jak najwięcej szczegółów na obrazkach i odtwarzanie ich z pamięci;
• Wszelkiego rodzaju dyktanda graficzne, w których dziecko musi uważnie słuchać tego, co mówi druga osoba, aby narysować obrazek zgodny ze wzorem;

Poniżej przedstawionych jest kilka propozycji ćwiczeń opracowanych w oparciu o literaturę. Ich czas powinien być dostosowany do możliwości dziecka. Gdy dziecko wykonuje ćwiczenie po raz pierwszy powinniśmy dać mu tyle czasu, ile potrzebuje. Następnie w oparciu o obserwację jego pracy należy stopniowo i w miarę możliwości skracać czas wykonywania zadania, które wykonywane jest po raz drugi (np. z 5 do 3 min.). Ćwiczenia można powtarzać i modyfikować na różne sposoby.

Ćwiczenia dla młodszych uczniów.

Ćwiczenie 1

Poprowadź wzory do brzegu kartki zaczynając od miejsca wskazanego kropką.

 

 

 

 

 

 

Ćwiczenie 2

Do poniższego rysunku dorysuj to, co wg Ciebie sprawi, ze rysunek będzie ciekawy.

 

Ćwiczenie 3

Uzupełnij wzór tak, aby w żadnym rzędzie nie powtarzały się symbole (sudoku)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ćwiczenie 4

Poniżej znajdują się wyrazy, które różnią się drugą i trzecią literą. Połącz kredką po dwa wyrazy zaczynające się tą samą literą. Za każdym razem używaj innego koloru kredki (np. pal-por).

 

 

 

 

Ćwiczenie 5

W każdym rzędzie odszukaj i zaznacz kolorem niebieskim zegar z taką sama godziną.

Ćwiczenia dla starszych uczniów.

Ćwiczenie 1

Każdy z poniższych symboli odpowiada jednej literze. Wpisz możliwie szybko właściwe litery pod symbolami. Na osobnej kartce narysuj to, co zostało ukryte pod symbolami.

 

Ćwiczenie 2

W każdym rzędzie powtarza się tylko jedna liczba. Znajdź powtórzone liczby i zaznacz je.

 

Ćwiczenie 3

Policz wszystkie takie same symbole i zapisz ich liczbę poniżej w ramce.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ćwiczenie 4

Dobierz w pary takie same wyrazy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ćwiczenie 5

W każdym rzędzie znajdź dwa pola zawierające takie same litery i kształty. Zamaluj je na zielono.

 

 

 

 

 

Literatura

A. Jurek, Skoncentruj się, Warszawa 2005

B. Zakrzewska, Jeszcze potrenujmy. Ćwiczenia w zakresie wzroko-słuchowym, Warszawa 1998

E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i zapamiętywania, Warszawa 2005

E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczynają naukę w szkole, Warszawa 2009

Katarzyna Grom